Senin, 02 September 2019

Pidato Pati Ambalau: H. M. Taufiq Kiemas Gelar Datuak Basa Batuah dan Ibu Megawati Soekarno Putri Gelar “Sangsako” Adat Puti Reno Nilam

OLEH Kamardi Rais Datuak Panjang Simulie
ASSALAMUALAIKUM Wrahmatullahi Wabarakatuh. Alhamdulillahi robbil ‘alamin, washsholatu wassalam, ‘ala asyrofil anbiya-i wal mursalin, wa ashhabihi ajma’in.
Yang kami sanjung tinggi Presiden Republik Indonesia, Ibu Megawati Soekarno Putri. Yang kami sanjung tinggi, H. M. Taufiq Kiemas gelar Datuak Basa batuah. Yang kami hormati para Menteri Kabinet Gotong-royong. Yang mulia para Duta Besar negara sahabat.
Yang kami hormati Gubernur Sumatera Barat, Datok Seri Utama H. Sutan Zainal Bakar, S.H. beserta istri, Ketua DPRD Provinsi beserta anggota Muspida Sumatera Barat,  Bupati Tanah Datar beserta segenap perangkat daerah.
Hadirin-hadirat yang kami muliakan.
Pado hari nan sahari nangko, antah hari ko nan elok, antah kutiko nan baiak, nagari aman, alam salasai. Pandanglah alam ranah Minangkabau, sepotong tanah di bumi Nusantara nangko, Indonesia Raya kito namokan, nan bagaikan permato zamrud di khatulistiwa
Minangkabau nan elok, nyiua malambai, pinangnyo  linggayuran, sawah tahampa di nan data, bajanjang di salo bukik, Gunuang Marapi, Singgalang jo Gunuang Sago, nan bak bapagangan tangan, mamaliharo ranah Bundo, di salonyo Gunuang Talang, Gunuang Tandikek jo Gunuang Pasaman, danaunyo tanang bariak ketek, sungai jo sarasahnyo.
Di Istano Basa nangko, duduaklah ninik mamak, alim ulama jo cadiak pandai, sarato jo Bundo Kanduang, limpapeh rumah nan gadang, suko hati bukan kapalang, mamandang yang amat berbahagia Bapak Taufiq Kiemas bergelar Datuak Basa Batuah, Panghulu Andiko di suku Sikumbang, nagari Sabu, Batipuah, sarato yang kita muliakan Ibu Megawati Soekarno Putri, bagala Puti Reno Nilam, Presiden Republik Indonesia.
nan banamo Minangkabau, dari Sirangkak nan badangkang, di sinan buayo putih daguak, di galundi nan baselo, sampai ka riak nan badabua, ka Taratak aie hitam, babateh jo Rajo Syair Alam, babelok ka Durian Ditakuak Rajo, sampai ka Sipisak Pisau Hanyuik, di Silukah Pinang Tungga, ka Sialang Balantak Basi sampai ka Pintu Rayo Hilie, Rokan Pandalian, Taluak jo Singingi, manyubarang lauk Malako sampai di Rembau Seri Menanti, Negeri Sembilan, Tanah Melayu.
Tantang Datuak Basa Batuah iyolah bak kato pantun:
Biriak-biriak tabang ka samak
Tibo di samak tabang ka halaman
Hinggok di tanah bato
Dari niniak turun ka mamak
Dari mamak turun ka kamanakan
Adat jo pusako baitu juo
Mako tasabuiklah niniak Datuak Basa Batuah nan dipakai oleh Mohammad Dawud, labiah satu abad nan lampau, dalam pasukuan Sikumbang nagari Sabu, Batipuah, di luhak nan suluang, Tanahdata.
Alah sakian lamo manyandang gala, dek nyawo di tangan Tuhan, kalapo jatuah mumbang pun jatuah, barpulanglah Mohammad Dawud ka Rahmatullah, iyolah nan punyo datang manjapuik, manghadap Tuhan nan Aso.
Abdullah namonyo Pakiah
Tak banda di baruah lai
Ajalulah datang mamanggie
Tak dapek batunggu lai
Dek malang ka disabuik, ditiliak dipandang jauah, dihimbau sado kamanakan, nan basuriah bak sipasin, bajajak bak bakiak, sasako-sapusako,  tanyato tak surang pun nan laki-laki, pangganti mamak nan lah pai, pai nan tak kumbali. Tak adolah nan gadang di pakuburan, nan dilewakan di tanah tasirah, namonyo mati batungkek budi.
Mako digantuangkanlah baju kabasaran, pakaian Datuak Basa Batuah di tiang nan panjang, tunggak nan tuo. Dek lamo bakalamoan, tahun baganti tahun, maso baganti maso, nan diharok iyolah siti saadah, kok lai baputo, ruponyo laraik tingga di rantau sarato jo junjuangnyo, dari Batipuah ka Solok taruih pulo ka Padang, Tuhan punyo kuaso, indak juo baranak laki-laki.
Dek lamo-bakalamoan, maso baganti maso, musim baganti musim, dek Tuhan lai mantakadiakan, Tuhan Allah kayo sungguah, du’a umat nan lai mukabua, cucu dari Siti Saadah nan banamo Hamzatun Rusyda, lah dapek tampek bagantuang bajunjuang ka tanah Palem­bang, bungo disuntiang Cik Agus Kiemas, mako lahialah barapo urang anak, nan tuo adolah yang amat berba­hagia Taufiq Kiemas.
Dicarilah asa jo usua, tanah pangka jo tanah darek, suku jo sako, korong jo kampuang, karib jo kirabat dek Tuhan mantaka­diekan, Tuhan Maha Pangasiah jo Panyayang, dipa­kai sudi jo siasek, rajin batanyo tiok hari, indak latiah mudiak ka hulu, mukabualah pintak Bundo Kanduang.
Batamulah ranji jo silsilah, di nagari Sabu, Batipuah, Luhak Tanahdata, kato baraliah jo gurindam:
Katuku batang katuka
Dibaliak keladi mayang
Tumbang capo dibaliak mangkudu
Sasuku beliau sa-asa
Sanenek Beliau sa-moyang
Sikumbang sukunyo di nagari Sabu
Di bawah payuang datuak kayo, pucuak bulek nagari Sabu, jadilah Taufiq Kiemas, bapak kayo, mandeh bara­meh, mamak disambah urang pulo.
Mako sakatolah kaum, sapakaik suku jo nagari, di ateh pundak Taufiq Kiemas, mamikua baban Datuak Basa Batuah, Panghulu Andiko di pasukuan Sikumbang, Nagari Sabu. Alhamdulillah! Suri kok lai kabauleh, adat nan taran­tang nan tabantang, sako disakoi, pusako jawek bajawek.
Kini lah takanak baju gadang, sarawa hitam guntiang aceh, hitam tahan tapo, batanti babanang ameh, bamaniak babintang-bintang, bak kunang-kunang tabang malam.
Lakek deta lakek sisampiang, lakek cawek lakek pandiang, tasisik karih si ganjo erah, bahulu kayu kamat, karih batuah karih sakti, pusako moyang nan dahulu.
Iyo nak bahimbaukan galanyo, di pasa nan rami, di labuah nan golong, ketek banamo Taufiq Kiemas, gadang bagala Datuak Basa Batuah, alah gadang jadi panghulu tamasuak dalam panghulu nan kurang aso tigo puluah di nagari Sabu, Batipuah, basanda ka Gunung Marapi, bacamin ka bukik Batu Patah, Pagaruyung ado di sinan.
Bawolah sahutang sapiutang, barek nak samo dipikua, ringan nak samo dijinjiang, ka bukik samo mandaki, ka lurah samo manurun, didahulukan salangkah, diting­gikan sarantiang, mamimpin anak  kamanakan, supayo bumi nak sanang, padi manjadi, jaguang maupiah, taranak bakambang biak, anak kamanakan aman santoso, lahie jo batin.
Kaluak paku kacang balimbiang
Timpuruang lenggang-lenggangkan
Bawo manurun ka suruaso
Anak dipangku kamanakan dibimbiang
Urang kampuang dipatenggangkan
Tenggang nagari jan binaso

          Tancancang barih lah luko
          Tabayang batumpu tapak
          Jikok panghulu lai sakato
          Manuruik urang nan banyak
Salanjuiknyo kapado yang amat berbahagia Ibu Megawati Soekarno Putri, Presiden Republik Indonesia, sebagai menantu urang Minangkabau, mandapek anugerah gala “sangsako” (kehormatan adat) dari Tuanku Gadang di Batipuah, Datuak Pamuncak Alam Sati, bagala Puti Reno Nilam. Lah lakek tikuluak caro Minangkabau, bakain suto dawanggo, salendang cindai nan pilihan, kain batiak tanah liek, tanunan puti di ranah bundo.
Basi baiak lah diringgiti, patuik mulia alah dimuliakan, Ibu Megawati Soekarno Putri layak manarimo anu­gerah nantun.
Orang Minangkabau menempatkan kaum ibu di tempat yang terhor­mat. Sistem kekerabatannya adalah matrilineal, garis keturunan menurut ibu. Orang Minangkabau barangkali boleh membanggakan diri sebagai etnis satu-satunya yang matrilineal di dunia ini termasuk di rantau orang Minangkabau di Negeri Sembilan di Tanah Melayu, Malaysia.
Meski anutannya matrilineal, namun norma-norma adat membuatnya tidak kaku. Ada tali kerabat sebagai andan pasumandan, akibat nikah-kawin, ada adat babako-babaki, bako adalah keluarga pihak ayah yang harus dihormati, sedangkan baki adalah keluarga pihak ibu yang harus dijelang dan dikunjungi. Filosofinya, adat basandi syarak, syarak basandi Kitabullah, syarak mangato, adat mamakai. Adat Minangkabau adalah adat Islami. Asas kehidupannya adalah demokratis, musyawarah untuk mufakat.
Inilah yang dikatakan bulek aie dek pambuluah, bulek kato dek mufakat, duduak surang basampik-sampik, duduak basamo balapang-lapang.
Urang padang mahanyi banang
Dikumpa-kumpa dilipek
Dilipek patah tigo
Rundiang amuah dirantang panjang
Elok dikumpa naknyo singkek
Singkek sado kapaguno

Tambilang di tapi tabek
Tasanda di batang sungkai
Alah ambo bilang sado nan dapek
nan tingga untuak urang nan pandai

Hari siang ayam bakukuak
Ayam ketek di ateh ranggeh
Kok kurang tolonglah tukuak
Kok singkek tolonglah uleh
Selaku Ketua Umum Pucuk Pimpinan LKAAM (Lembaga Kerapatan Adat Alam Minangkabau) ijinkanlah saya mengucapkan selamat kepada Bapak H. M. Taufiq Kiemas bergelar Datuak Basa Batuah. Tinggi lah dek dianjuang, gadang lah diambak.
Artinya, sudah ada persetujuan kaum, inilah yang dise­but unsur akseptabilitas. Tinggi manyentak ruweh, gadang dilintang pungkam. Artinya, tinggi bukan dikatrol tapi dia tinggi karena ruas kayu itu yang me­nyen­tak, sehingga pohon kayu itu menjadi tinggi. Itulah yang disebut kapabilitas, integritas pribadinya yang tinggi, wawasan, dan kewibawaannya. Tinggi tampak jauah, gadang tampak dakek. Artinya, dia adalah seorang pemuka di kalangan masyarakat.
Dengan ini resmilah H. M. Taufiq Kiemas Datuak Basa Batuah sebagai salah seorang pangulu di alam Minangkabau dan tercatat sebagai anggota Kerapatan Adat Nagari (KAN) Nagari Sabu, Batipuah, Luhak Tanah Datar.
Dengan hak dan kewajibannya pula menurut adat. Lah  lakek puntiang ka hulu di pati jo ambalau, kokoh dak maraso tangga.
Kepada Ibu Megawati Soekarno Putri, Presiden Republik Indonesia yang telah bergelar “Sangsako” adat Puti Reno Nilam, juga kami ucapkan selamat dan berbahagia. Bawalah gelar “Sangsako” dari tanah Minangkabau ini ke mana pun Ibu pergi.
Sang, artinya panggilan kehormatan, sako dalam bahasa sanskerta disebut saka berarti leluhur, pusaka, juga berarti tonggak atau tiang rumah gadang. Orang jawa menyebutnya dengan soko juga berarti tiang, soko guru, tiang utama. Di Minangkabau disebut tunggak tuo, tiang utama. Puti adalah putri, artinya wanita sejati, perempuan bangsawan. Reno berasal dari ratna, artinya intan permata yang bercahaya, sedangkan nilam adalah tumbuhan yang harum semerbak. Dalam istilah ilmiah disebut pogostemon cablin, bisa juga berarti batu safir berwarna nila (biru dan jernih) transparan.
Semoga Allah Subhanahu wa Ta’ala memberkahi, melindungi, dan memberi petunjuk kita semua. Amin! Tuhan Yang Maha Esa melindungi dan memberi petunjuk kita semua, Amin!
Wabillahi taufiq wal hidayah. Wassalamua’alaikum warahmatullahi Wabarakatuh.

Istana Basa Pagaruyung, 
Minggu, 12 Desember 2003


Tidak ada komentar:

Posting Komentar

Kristenisasi di Ranah Minang

Foto: Kompasiana Pemeluk   Kristen sudah masuk ke Minang-kabau sejak Plakat Panjang ditandatangani tahun 1833 silam. Beratus tahun berlalu, ...